Bugün 1 Aralık Dünya AIDS Günü: 37 yılda HIV/AIDS mücadelesinde öne çıkan kilit gelişmeler

HIV/AIDS salgını 1981’de ABD’de ilk vakaların bildirimiyle başladı. Bugüne kadar yaklaşık 44,1 milyon kişi AIDS nedeniyle hayatını kaybetti, 91,4 milyon kişi HIV ile enfekte oldu. Son yıllarda bilimsel ilerlemeler olmasına rağmen, fon kesintileri özellikle düşük gelirli bölgelerde ilerlemeyi tehdit ediyor.

HIV/AIDS Mücadelede Tarihsel Dönüm Noktaları

• 1981 – İlk vakalar: ABD’de sağlıklı genç erkekler arasında gizemli bir hastalık görüldü; kısa sürede uyuşturucu kullanıcıları, hemofili hastaları ve kan nakli yapılan kişiler de etkilendi. Avrupa’nın ilk AIDS izleme raporu 1984’te yayımlandı.

• 1996 – HAART ile ölüm oranları düşüyor: Yüksek etkinlikli antiretroviral tedavi, HIV’i kontrol altına alarak AIDS’e ilerlemeyi yavaşlattı ve AIDS’i yönetilebilir bir kronik hastalık hâline getirdi.

• 2003 – PEPFAR programı: ABD, HIV yükünün yüksek olduğu ülkelerde beş yıllık 15 milyar dolarlık bir fonla Başkanın AIDS’le Mücadeleye Yönelik Acil Yardım Planı’nı başlattı. 2025 itibarıyla 50 ülkede 26 milyondan fazla hayat kurtarıldı.

• 2011 – Antiretrovirallerin bulaşmayı önlemesi: Tedavinin sadece hastalığı kontrol etmediği, aynı zamanda HIV’li kişilerin partnerlerine virüs bulaştırma riskini azalttığı keşfedildi.

• 2012 – PrEP ilacı onayı: Truvada, HIV riski yüksek gruplarda (gey ve biseksüel erkekler, trans bireyler, seks işçileri) virüs kapma olasılığını ciddi şekilde düşüren günlük bir ilaç olarak onaylandı.

• 2020 – 90-90-90 hedefleri: UNAIDS, HIV ile yaşayanların %90’ının statülerini bilmesi, %90’ının antiretroviral tedavi alması ve %90’ının viral yükünün baskılanmasını hedefledi. Ancak dünya genelinde bu hedefe ulaşan ülke sayısı sınırlı kaldı.

• 2024 – Lenakapavir enjeksiyonu: Yeni bir antiretroviral enjeksiyon, altı ay boyunca HIV’e karşı koruma sağlıyor; önceki ilaçla bu süre iki aydı. AB, ilacı onayladı ve jenerik versiyonlarının düşük gelirli ülkelere ulaşması için çalışmalar başladı.

• 2025 – Fon kesintileri: ABD ve Avrupa’daki bazı ülkelerin sağlık fonlarını azaltması, özellikle Afrika’da HIV hizmetlerinin aksamasına yol açtı. Uzmanlar, bu kesintilerin HIV’in yanı sıra sıtma ve tüberkülozla mücadeleyi de olumsuz etkileyebileceği uyarısında bulunuyor.

Güncel Durum ve Riskler

• Dünya genelinde 40,8 milyon kişi HIV ile yaşıyor.

• Virüs 2024’te yaklaşık 630 bin kişinin ölümüne yol açtı.

• En ağır etki Afrika kıtasında görülüyor; vakaların üçte ikisi bu kıtada.

• Fon kesintileri ve sağlık hizmetlerindeki aksaklıklar, küresel mücadelede yılların kazanımını tehlikeye atıyor.